Διαλογισμός πάνω στην Αγάπη και το Έλεος, του 14ου Κούνζικ Σάμαρ Ρίνποτσε

Γενικά όταν ασκούμαστε στο Ντάρμα και δεσμευόμαστε στην επίτευξη θετικών πράξεων συναντάμε εμπόδια και δυσκολίες. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ο νους μας είναι φορτωμένος από συναισθήματα.

Ο 14ος Σάμαρ Ρίνποτσε, The 14th Shamar Rinpoche

Το κύριο αρνητικό συναίσθημα, είναι η υπερηφάνεια που μας οδηγεί στο να αισθανόμαστε περιφρόνηση για τους άλλους (εξ’ αιτίας της υπερβολικής αξίας που αποδίδουμε στους εαυτούς μας: εγώ είμαι ο καλύτερος, ο δυνατότερος κλπ.). Η ύπαρξη της υπερηφάνειας παράγει αυτόματα την ζήλεια, το μίσος ή τον θυμό. Με την υπερηφάνεια ως την θεμελιώδη αιτία του, το συναίσθημα του θυμού δημιουργεί τα πιο ισχυρά αποτελέσματα. Αυτό συμβαίνει επειδή μας οδηγεί στην εκτέλεση κάθε είδους σοβαρής αρνητικής πράξης, που θα επιφέρει τις μελλοντικές μας επαναγεννήσεις μέσα στα κατώτερα πεδία.

Στις δυτικές κοινωνίες, συχνά συγχέεται, η διάκριση μεταξύ της υπερηφάνειας και νοητικής σταθερότητας. Η έλλειψη υπερηφάνειας θεωρείται αδυναμία. Η υπερηφάνεια είναι μια πολυστρωματική και συμπυκνωμένη μορφή προσκόλλησης στο εγώ και απ’ αυτή την άποψη, είναι αδυναμία. Ένας άνθρωπος μπορεί να έχει μεγάλη δύναμη χαρακτήρα και πολύ μεγάλη αποφασιστικότητα να επιτύχει τον στόχο του, όπως τη φώτιση για παράδειγμα, χωρίς να εμφανιστεί ποτέ η υπερηφάνεια.

” Είναι σημαντικό να διαχωρίσουμε την υπερηφάνεια – την επιβεβαίωση της δικής μας υπεροχής πάνω στους άλλους, πράγμα που υποδηλώνει μια ορισμένη τυφλότητα – από τη νοητική σταθερότητα που είναι μια ιδιότητα ελεύθερη από όλες τις αρνητικές όψεις της υπερηφάνειας.”

Με τον ίδιο τρόπο έχουμε συχνά μια διαστρεβλωμένη άποψη που εξισώνει την ταπεινότητα, με την αδυναμία χαρακτήρα. Αυτό που πραγματικά χρειάζεται, είναι κουράγιο και δύναμη χαρακτήρα, χωρίς την ανάπτυξη της υπερηφάνειας.

• ΝΟΗΤΙΚΗ ΓΑΛΗΝΗ ΚΑΙ ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑ

” Ο διαλογισμός πάνω στην αγάπη και το έλεος προχωρά χέρι με χέρι με την καλλιέργεια της νοητικής σταθερότητας. Είναι αληθινά δύσκολο για τους αρχάριους, όσον αφορά την υπερηφάνεια και τον θυμό, να εγκαταλείψουν αμέσως από την αρχή αυτά τα συναισθήματα.

Μέχρι που να μπορούμε να το κάνουμε αυτό είναι ανάγκη να ασκηθούμε στη νοητική γαλήνη σε συνδυασμό με τον διαλογισμό πάνω στην αγάπη και το έλεος. Αυτή είναι ακριβώς η ουσία του διαλογισμού της Σίνε.”

Για παράδειγμα μπορούμε να εξετάσουμε τη νοητική εικόνα ή ιδέα του θυμού. Σκεφτείτε ένα πρόσωπο που σας είναι δυσάρεστο, κάποιον που τον θεωρείτε εχθρό σας. Αν δεν έχετε έναν, προσπαθήστε να σκεφτείτε κάποιον που σας κάνει να θυμώνετε. Άπαξ και αισθανθείτε πραγματικά θυμό, μη δράσετε μέσα από αυτόν, μια και έτσι θα καταλήξετε να πληγώσετε κάποιον. Αντίθετα, προσπαθήστε να σχετιστείτε με τον θυμό ως ένα είδος σκέψης και προσπαθήστε να δείτε με τι μοιάζει και από πού έρχεται. Έρχεται από αυτόν που αντιπαθείτε ή από σας; Αν σκεφτείτε ότι έρχεται από τον νου, από πού προβάλλει, πως παραμένει και που πηγαίνει όταν εξαφανίζεται. Μ’ αυτό τον τρόπο παίρνει κανείς τον ίδιο τον θυμό ως το αντικείμενο του διαλογισμού και του στοχασμού.

Από καιρό σε καιρό, μπορείτε να ασκηθείτε στη μέθοδο της ανταλλαγής των ρόλων. Άπαξ και αισθανθείτε αληθινά θυμωμένοι με κάποιον, μπορείτε να βάλετε τον εαυτό σας στη θέση αυτού του προσώπου. Για παράδειγμα, εγώ είμαι ο Σάμαρ Ρίνποτσε και είμαι θυμωμένος μαζί σας. Έπειτα φαντάζομαι ότι είμαι εσείς. Μ’ αυτό τον τρόπο, υιοθετώ μια διαφορετική θεώρηση, τη δική σας θεώρηση. Η ίδια ανταλλαγή μπορεί να γίνει και για τα συναισθήματα της ζήλιας και της υπερηφάνειας. Αυτή είναι μια μορφή Σίνε (γαλήνευσης του νου). Παρατηρώντας τη δυνατή συναισθηματική κατάσταση του θυμού και έπειτα την γαλήνια κατάσταση του νου, θα φτάσετε να παρατηρήσετε τη φύση του ίδιου του νου. Αυτή είναι η υπέρτατη μορφή ενόρασης που ονομάζουμε Λάκτον ή Βιπάσανα. Αν μπορείτε να εφαρμόσετε αυτή τη μέθοδο για όλα τα ενοχλητικά συναισθήματα, τότε αυτό θα είναι εξαιρετικά ευεργετικό για σας.

Αν υπάρχουν πολλές σκέψεις μέσα στο νου και καταφέρετε να τις γαληνέψετε μ’ αυτή τη μέθοδο, αυτό είναι εξαιρετικό. Όμως όταν τα συναισθήματα είναι τόσο δυνατά που δεν μπορούμε να τα ελέγξουμε, χρειάζεται να σταθεροποιήσουμε τον νου μέσα από τη συγκέντρωση πάνω στην αναπνοή. Το να επικεντρωθούμε πάνω στις εισπνοές και εκπνοές μας, σ’ αυτή την περίπτωση είναι πολύ πιο αποτελεσματικό.

Πολλοί άνθρωποι παίρνουν συχνά αυτό τον διαλογισμό ως μια άσκηση πάνω στην αναπνοή. Στην πραγματικότητα, το σημαντικό σημείο εδώ δεν είναι η αναπνοή αλλά το να γαληνεύσουμε τον νου, μέσα από τη συνεχή επίγνωση της εισπνοής και εκπνοής, χωρίς διάσπαση. Το κύριο σημείο είναι πραγματικά αυτή η ίδια η συγκέντρωση, αυτή η νοητική σταθερότητα. Μερικοί άνθρωποι νομίζουν ότι είναι σημαντική η τυπική μορφή της άσκησης, αλλά δεν είναι έτσι. Αυτό που είναι ουσιαστικό είναι η εξοικείωση μας με την άσκηση. Η επιτυχία πρακτικών διαλογισμού όπως η Σίνε και η Λάκτον δεν εξαρτάται από τη διανοητική τους κατανόηση. Η ουσία αυτών των ασκήσεων είναι να συνηθίσουμε στην ίδια τη διαδικασία του διαλογισμού. Πρέπει να διακρίνουμε μεταξύ της Γκονγκ-πα που σημαίνει να αντιληφθούμε και της Γκομ-πα που σημαίνει να διαλογιστούμε, να εξασκηθούμε, να εξοικειωθούμε.

Η ορθή αντίληψη και κατανόηση προβάλλουν μέσα από τον διαλογισμό και την εξοικείωση με την άσκηση. Γι’ αυτό τον λόγο, ο ίδιος ο διαλογισμός πρέπει να εγκαθιδρυθεί πάνω σε πολύ γερά θεμέλια. Για να φθάσουμε στην κατάσταση του Βούδα, πρέπει να εγκαταλείψουμε ολότελα κάθε μορφή κοσμικής ευτυχίας που σχετίζεται με τα διάφορα πεδία. Ίσως μπορεί κανείς, για παράδειγμα, να στοχεύει στην επίτευξη της σχετικής ευτυχίας ενός ανώτερου πεδίου ύπαρξης, ή στο να ελευθερωθεί από τις δυστυχίες των κατώτερων πεδίων. Ίσως να φιλοδοξεί να αποκτήσει τη γαλήνια κατάσταση των Σράβακα, στην οποία όμως δεν υπάρχει καμιά πιθανότητα να ωφελήσει τους άλλους.

“Είναι όμως μόνο μέσα στην απόλυτη κατάσταση της φώτισης που μπορεί να βρεθεί αληθινή δύναμη και ικανότητα να δράσει κανείς για το όφελος των άλλων !

• ΑΓΑΠΗ ΚΑΙ ΕΛΕΟΣ–ΣΧΕΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ

Το αντίδοτο για την προσκόλληση στην ευτυχία είναι το να στοχαζόμαστε πάνω στην παροδικότητα και «τις τέσσερις θεμελιώδεις σκέψεις που στρέφουν τον νου μακριά από τον κύκλο της ύπαρξης». Καθώς οι προσκολλήσεις μας θα αρχίζουν να αδυνατίζουν, μπορεί να βιώσουμε μια ορισμένη νοητική γαλήνη. Τότε ίσως να εμφανιστεί άρπαγμα ή η προσκόλληση σ’ αυτή τη νοητική κατάσταση της γαλήνης. Το αντίδοτο για την προσκόλληση σ’ αυτή τη γαλήνια κατάσταση είναι το να διαλογιστούμε πάνω στην αλτρουιστική αγάπη και το έλεος.

” Θα πρέπει να αναπτύξουμε μέσα μας αγάπη και έλεος μέχρι που να γίνουν τελείως φυσικές νοοτροπίες για μας. Η αγάπη και το έλεος είναι ιδιότητες που θα μας συνοδεύουν καθ’ όλη τη διάρκεια της πνευματικής μας προόδου: από την στιγμή που παράγουμε για πρώτη φορά τη φωτισμένη στάση, μέχρι την επίτευξη της ίδιας της βουδικής κατάστασης. Αυτή η φώτιση θα προικιστεί τότε με τις ιδιότητες του σώματος, του λόγου και νου του Βούδα.”

Μέσα από τη δύναμη της αγάπης και του ελέους, θα καταστραφούν και θα εκμηδενιστούν τελείως, όλες οι αντίξοες συνθήκες, τα ενοχλητικά συναισθήματα, η Σαμσάρα και οι αιτίες της. Χωρίς αγάπη και έλεος, απλά, δεν έχουμε αρκετή ενέργεια. Ακόμα και αν παραμένουμε παγιδευμένοι μέσα στη φυλακή της Σαμσάρα, υποκείμενοι στις επιρροές των συναισθημάτων και του κάρμα, οι ιδιότητες της αγάπης και του ελέους μας επιτρέπουν να οδηγηθούμε προς τη σωστή κατεύθυνση.

“Αυτή η αγάπη και το έλεος έχει ένα αντικείμενο που είναι όλα τα όντα. Με τη λέξη όντα, δεν εννοούμε απλά μόνο εκείνα που είναι γύρω μας -τους ανθρώπους. Οτιδήποτε κατέχει ένα νου, είναι ένα ον. Και όπου υπάρχει ον, υπάρχει δυστυχία.

Ακριβώς όπως εμείς έχουμε ένα νου και μέσα απ’ αυτόν βιώνουμε δυστυχία, το ίδιο ισχύει και για όλους τους άλλους τύπους των όντων.”

Εδώ, πρέπει να διακρίνουμε μεταξύ αυτού που είναι ζωντανό και αυτού που έχει νου. Κάτι ζωντανό δεν έχει απαραίτητα και νου. Αλλά όπου υπάρχει νους, υπάρχει συνείδηση, άρα υπάρχει ζωή. Υπάρχουν όλα τα είδη των όντων, μερικά από τα οποία είναι πολύ μικρά όπως τα έντομα. Μια συνηθισμένη παρανόηση είναι να αποδίδουμε συνείδηση μόνο σε όντα ορισμένου μεγέθους. Συχνά συσχετίζουμε την ύπαρξη συνείδησης πρώτα μ’ ένα ορισμένο βαθμό ευφυΐας και έπειτα μ’ ένα ορισμένο μέγεθος. Μ’ αυτό τον τρόπο οι επιστήμονες και ορισμένες σχολές φιλοσοφικής σκέψης αρνούνται να αναγνωρίσουν ότι τα μικρά ζώα, τα έντομα ή η μικροσκοπική θαλάσσια ζωή κατέχει μια συνείδηση παρόμοια με τη δική μας, παρόλο που αναγνωρίζουν ότι μερικοί μεγαλύτεροι κάτοικοι της θάλασσας, όπως τα δελφίνια  έχουν συνείδηση.

Στην πραγματικότητα, ακόμα και τα πιο μικρά και τα πιο μικροσκοπικά έντομα αναζητούν την ευτυχία και φοβούνται τη δυστυχία. Αν προσπαθήσουμε να ακουμπήσουμε το πτερύγιο ενός μικρού ψαριού, η αρχική του αντίδραση θα είναι να απομακρυνθεί. Αν εξημερωθεί, τότε ίσως να αναγνωρίζει ότι το χέρι που το τρέφει είναι μια πηγή ικανοποίησης. Θα πλησιάζει τότε το χέρι, απλώς επειδή, με τον ίδιο τρόπο όπως και εμείς οι άνθρωποι, αναζητά μια κατάσταση ευημερίας και απελευθέρωσης από τη δυστυχία.

Τα όντα έχουν διάφορα μεγέθη, αλλά ο νους δεν είναι ανάλογος της φυσικής εμφάνισης. Ο βαθμός της δυστυχίας ή της ευτυχίας εξαρτάται από το προσωπικό κάρμα. Ο ίδιος νους μπορεί να ενσαρκωθεί μέσα σ’ ένα μικροσκοπικό αδύναμο σώμα ή μέσα στο σώμα μια φάλαινας, ή σαν ένας βασιλιάς προικισμένος με μια ψηλότερη νοητική ικανότητα από ένα ζώο. Όμως το μέγεθος δεν αποτελεί ένδειξη της ποιότητας ή της δύναμης του νου.

Γι’ αυτό τον λόγο, όλα τα όντα, χωρίς καμιά εξαίρεση, θα πρέπει να είναι το αντικείμενο της αγάπης και του ελέους μας. Καλλιεργείστε την ίδια διάθεση για όλα τα όντα, αυτή που θα αισθανόσασταν προς τον πατέρα, τη μητέρα σας ή προς εκείνους που αγαπάτε πιο πολύ. Στις παραδοσιακές κοινωνίες, ιδιαίτερα στην Ανατολή, οι οικογενειακοί δεσμοί είναι ιδιαίτερα δυνατοί. Ο πατέρας και η μητέρα είναι οι άνθρωποι τους οποίους τιμά κανείς περισσότερο και η ιδέα οποιουδήποτε κακού που μπορεί να πέσει πάνω τους είναι αφόρητη.

Γι’ αυτό τον λόγο, όταν διαλογιζόμαστε πάνω στη φωτισμένη στάση παίρνουμε αυτό το παράδειγμα θεωρώντας όλα τα όντα σαν γονείς μας. Στη Δύση ο σεβασμός προς τους γονείς δεν έχει την ίδια σφοδρότητα. Αλλά αυτή η διαφορά δεν έχει σημασία για τον διαλογισμό. Χρησιμοποιείστε απλά κάποιον που αγαπάτε περισσότερο και θεωρείστε όλα τα όντα σαν αυτό το πρόσωπο.

Βέβαια, δεν είναι δυνατό να αναπτύξουμε αυτή την αγάπη και το έλεος για κάθε ον ατομικά. Αλλά μπορούμε να θεωρήσουμε όλα τα όντα συλλογικά σαν μια οντότητα και να διαλογιστούμε πάνω στο γεγονός ότι και αυτά επίσης, επιθυμούν να έχουν την ευτυχία με την ίδια θέρμη όπως και εμείς. Αναπτύσσουμε αυτή τη σφοδρή επιθυμία για την ευτυχία τους, βάζοντας τους εαυτούς μας στη θέση τους. Όμως, πρέπει να είστε προσεκτικοί να μη μετατρέπετε την ευχή αυτή, σε εμμονή ή σε προσκόλληση. Είναι καλύτερα να συγκεντρωνόμαστε πάνω στη δυστυχία τους. Πρέπει έπειτα να συνεχίζουμε να διατηρούμε μέσα στο νου το κίνητρο για την ευτυχία τους, ενώ την ίδια ώρα εφαρμόζουμε τον ίδιο στοχασμό για την ουσία της, όπως αναφέραμε προηγουμένως για τα συναισθήματα όπως τον θυμό, την υπερηφάνεια και τη ζήλεια.

• ΑΓΑΠΗ ΚΑΙ ΕΛΕΟΣ–ΑΠΟΛΥΤΟ ΕΠΙΠΕΔΟ

Αυτή η αγάπη για όλα τα όντα είναι στην αρχή, μια τεχνητή και κατασκευασμένη προδιάθεση. Δεν την αισθανόμαστε αληθινά, αυτόματα. Ασκούμενοι θα την αναπτύξουμε σταδιακά και αργά ή γρήγορα αυτή η αμερόληπτη αγάπη προς όλα τα όντα θα γίνει ένα φυσικό συναίσθημα. Αυτή τη στιγμή, όταν αισθανόμαστε αγάπη για ένα ή περισσότερα όντα, πολύ συχνά, αυτή η αγάπη είναι μεροληπτική επειδή είναι επιλεκτική και έρχεται μέσα από την προσκόλλησή μας. Όταν μιλάμε για πνευματική αγάπη, αυτή δεν είναι μια μεροληπτική και επιλεκτική στάση, αλλά θεμελιώνεται μέσα στη φύση του νου που είναι η κενότητα. Μέσα από την κενότητα εμφανίζονται τα πάντα.

” Διαλογιζόμαστε πάνω στην αγάπη, πάνω στη φύση της, που είναι κενότητα, μη-ύπαρξη. Το αντικείμενο αυτής της αγάπης (δηλ. τα όντα) είναι επίσης κενό από τη φύση του σύμφωνα με την απόλυτη θεώρηση. Όμως, η σχετική του φύση υπάρχει, προβάλλει χωρίς να αντικρούεται με την ουσία του.

Αν ήταν διαφορετικά και ήταν δυνατό να υπάρχει μια εγγενής απόλυτη αυθύπαρκτη πραγματικότητα, θα ήταν αδύνατο να εκδηλωθούν τα σχετικά φαινόμενα.Αν το όνειρο ήταν αληθινό, δεν θα συνέβαινε μέσα στο διάστημα του νου. Αν η ουσία του νου δεν είχε μια ιδιότητα σαν του κενού καθρέφτη, οι εικόνες δεν θα μπορούσαν να αντανακλαστούν μέσα σ’ αυτόν.

Έτσι, η φύση της σύγχυσης των όντων είναι κενότητα. Διαφορετικά, πώς θα μπορούσε να εμφανιστεί, αν ήταν αποκλειστικά συμπαγής και υλική;

Παρόλο που αυτός ο στοχασμός πάνω στην φύση της απόλυτης Μποντιτσίτα είναι κάτι που πρέπει να το πραγματώσει κανείς, αυτό συμβαίνει αργότερα. Στην αρχή, είναι φρόνιμο να καλλιεργήσει κανείς κυρίως, τη σχετική όψη της άσκησης, πάνω στην αγάπη και το έλεος, για να προοδεύσει μετά στην αναγνώριση της κενότητας ή της απόλυτης Μποντιτσίτα. Παράλληλα μ’ αυτό τον διαλογισμό πάνω στην απόλυτη Μποντιτσίτα θα αναπτυχθεί μια βαθιά κατανόηση. Αν διαλογίζεται κανείς πάνω στην αγάπη μέσω της κενότητας, αυτή γίνεται μια υψηλότερη αγάπη. Όχι μόνο αυτό αλλά, την ίδια ώρα, ενώ διαλογιζόμαστε πάνω στη φύση της αγάπης, θα επιτύχουμε μια σταθερή νοητική γαλήνη (Σίνε) και ταυτόχρονα θα αυξηθεί η δύναμη της βεβαιότητάς μας.

Μέσα από τη συνεχή ενθύμηση της φωτισμένης στάσης, θα μπορέσουμε να δημιουργήσουμε μια πηγή αξιοσημείωτου οφέλους για τους άλλους. Μέσα από το σαμάντι (την ολοκληρωτική διαλογιστική απορρόφηση) της αγάπης, θα διεισδύσουμε στο απόλυτο και αυθεντικό όφελος. Ο νους μας θα ενωθεί με την αναλλοίωτη απόλυτη πραγματικότητα, έτσι ώστε η συνείδηση μας δεν θα χωρά τίποτε άλλο, εκτός από την αγάπη για όλα τα όντα. Δεν θα είναι ποτέ χωριστή από αυτή.

Μέσα από τη δύναμη του διαλογισμού μας, η αγάπη μας για τα όντα θα είναι σαν την αγάπη μιας μητέρας κότας για τα κοτοπουλάκια της. Αυτή η διαδικασία θα αναπτυχθεί αυτή καθ’ αυτή, από τη φύση της, μέχρι που να αγκαλιάσει όλα τα όντα μέσα στην κατάσταση της φώτισης. Σταδιακά θα αποκτήσουμε την ικανότητα να ωφελούμε έναν αυξανόμενο αριθμό όντων. Αυτό δεν έχει να κάνει με την τηλεπάθεια ή οποιαδήποτε ιδιαίτερη διάθεση, όπως το να στέλνουμε κύματα ενέργειας για να βοηθήσουμε εκείνους που είναι κατώτεροί μας. Αλλά θα προβάλλουν ευεργετικές και θετικές δραστηριότητες αυθόρμητα, μέσα από τη δύναμη της αρετής. Η δύναμη αυτού του διαλογισμού είναι τόσο μεγάλη που έχει την ικανότητα να εξαπλωθεί στους άλλους. Αυτή η αγάπη απλώνεται προς τα έξω και ακτινοβολεί και γεννιέται μέσα στο νου των άλλων όντων, ιδιαίτερα στα μικρά ζωάκια, όπως τα πουλιά.

(Μετάφραση αποσπάσματος από διδασκαλία του Σάμαρ Ρίνποτσε στην Αμερική).